KÜMES HAYVANLARININ BAKIMI

 CİVCİV YETİŞTİRİLMESİ SIRASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

1- Civcivler mutlak surette anaç tavuklardan ayrı ve uzak bir mahalde yetiştirilmelidir.

2- Civcivlerin soylu bir kökten olması gerekmektedir. Civciv veya piliçleri daima tanınmış bir müesseseden, daha doğrusu elinde bilinen, iyi vasıflı ve yüksek randı manlı damızlık stok bulunduran bir müesseseden almak icabeder

3- Civcivlerin yumurtlama devresine kadar olan yetiştirme süresinde yemlerine ve yemleme tatbikatına özellikle dikkat edilmesi gerekir. Yetiştirme devresinde hatalı yem ve hatalı yemleme uygularsanız, yumurtlama devresindeki randıman arzu edi len şekilde olmaz. Bu uygulama işletmenizi zarara sokar.Aydınlatma konusunda meydana gelen hatalar sonunda da hayvanların erken yumurtaya gelmesi zuhur eder. Böylece yumurtalar küçük ve yumurtlama devresi de kısa olacaktır.

          CİVCİV ve PİLİÇLERİN BAKIMI

 l- Yeni sipariş edilen civcivler büyütme yerlerine getirmeden önce,büyütme yerinde bulunan bütün alet ve malzemeler ile suluk ve yemlikleri dışarıya alarak iyice temizleyiniz. Antiseptik solisyonlarla yıkayınız. Kümeste bulunan bütün altlık ve pislikler kümesten tamamen atılıp umumi temizlik yapıldıktan sonra kümesin tavan, duvar ve kapıları püskürtme suretiyle çok iyi şekilde yıkanmalıdır.

Kümesin zeminini hiç pislik lekeleri kalmayacak şekilde adamakıllı temizlenmelidir. Bütün bu temizlik işleri tamamlandıktan sonra kümesin tamamı dezenfekte edilmelidir. Kümesler 2-3 gün kurumaya ve havalandırmaya terk edilmeli,sonra 4-8cm kalınlığında altlık serilmelidir.

Kümeslerin bütün giriş kapılarına içinde dezenfektan madde bulunan paspas konulmalıdır.

Kümesler temizlenip hazırlandıktan sonra daha önceden temizlenmiş ve dezenfekte edilmiş suluk, yemlik, tünek, folluk, kafes gibi alet ve malzemeler kümese yerleştirilmelidir. Her 100 adet civciv için 4 litrelik suluk hesap edilmelidir. Civ-civhanede,civciv başına 5cm yemlik hesap edilmelidir. Civcivler bir aylık oluncaya kadar 40-50 civciv için her iki tarafından yanaşabilen l m. uzunluğundaki civciv yemliği konulmalıdır. Civcivlere ikinci ayın sonuna kadar da, 30 civcive l m. uzunluğunda yemlik kâfidir.

2- Civcivler getirilmeden 24 saat önce kümesteki civciv büyütme sahaları ve ana ma-kinaları kontrol edilmeli ve kümes ısısı normal şekilde a-yarlanmalıdır.
1. Hafta 35*
2, 3.
4. 5,
32 29° "26 00
" 23° ve 6. haftadan itibaren 21 -23 den
devam edilir.

3- Civciv kümesleri, yetişen her partiden sonra sıkı bir şekilde mutlaka temizlenmelidir. Aksi halde hastalıklarla ne kadar mücadele edilirse edilsin başa çıkılmaz. Bu husus hiç hatırdan çıkarılmamalıdır.Fare ve diğerleri gibi kemirici hayvanların kümeslere ve yem ambarlarına girmesine mani olunmalıdır. Bu tür hayvanlar hastalıkları bir yerden diğer bir yere naklederler.

PİLİÇLERİN BÜYÜTÜLMESİ

Geniş çapta tavukçuluk söz konusu ise büyük olarak inşa edilen kümesler bölümlere ayrılır ve her bölmeye 2000 piliç konularak bir çatı altında mümkün olduğu kadar fazla hayvan barındırılır.Piliçler büyü-yemlik ve sulukların kenar yükseklikleri de hayvanların boyuna göre artırılmalıdır. İki aydan sonra piliç başına 8-10 cm. yemlik hesap edilir.İki aylıktan sonra civcivlere piliç yemi verilir. Yem değiştirme tedricen 6 günde tamamlanır.İlk gün beş kısım civciv yemi ile bir kısım piliç yemi karıştırılarak verilir. İkinci gün dört kısım civciv yemi ile iki kısım piliç yemi,üçüncü gün yarıyarıya, dördüncü gün dört kısım piliç yemi iki kısım civciv yemi,beşinci gün beş kısım piliç bir kısım civciv yemi ile karıştırılarak verilmelidir.Altıncı gün ise tamamen piliç yemi verilir.Her 100 adet piliç için 10 litrelik suluk hesap edilir. Kümeslerde büyütülen piliçler için kümes sıcaklığı 12-18* arasında olmalıdır.

 Kümeslerin havalandırılmasında özel ihtimam gösterilmeli,amonyak kokusu hissedilmemelidir. Pencere ve bacalar havanın ve rüzgârların durumuna ve mevsim şartlarına göre ayarlanmalıdır. Kümes içinde hayvan adedine göre suluk ve yemlik bulundurulmalı,düzenli bir tarzda yerleştirilmelidir. Yemlik ve sulukların haftada 1-2 defa iyice temizlenmesi ve dezenfekte edilmesinin adet haline getirilmesinde sayısız faydalar vardır.

   Piliçlerin gelişmesinde gerilik ve düşkünlük mevcut ise yemlemeden bir noksanlık,yahut piliçlerde adi veya bulaşıcı hastalık olabileceği hatırdan çıkarılmamalıdır.Bu gibi durumlarda hayvanların bakımında gerekli titizlik göstermekle birlikte problemlerinizin çözümünde size yardımcı olacak bir veteriner hekime müracaat etmeyi ihmal etmeyiniz.

   Kümeste hastalıktan şüphe ediyor iseniz hasta veya ölü hayvanı alarak bulunduğunuz en yakın olan bir veteriner teşhis lâboratuvarına koşunuz.Piliçler 20-22 haftalık olunca yumurta kümesine nakledilmelidirler.Yumurta kümesleri ya 2/3 tünek sistemi kümeslerdir, ya da kafes usulü tesis olunmuş kümeslerdir.

PİLİÇLER" 22 HAFTALIK YUMURTA KÜMESLERİNE ALINIP YUMURTAYA BAŞLAYACAKLARI DEVREDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKLİ OLAN HUSUSLAR VARDIR

Bunlar sırasıyla:
1- Bütün piliçler yumurtlama kümesine bir seferde nakledilmelidir.

2- Kümes alet ve malzemeleri iyice temizlenip de-zenfeksiyon yapıldıktan sonra piliçler içeriye konulmalıdır.

3- Piliçler içinde gelişmemiş, hasta ve sakat olanlar derhal ayrılmalıdır.

4- 22 haftalık olan piliçler vakit kaybedilmeden yumurtlama kümeslerine alınmalı ve folluklara alışmaları temin edilmelidir.

5- Yumurtlama kümeslerine alınan piliçlere artık yumurta tavuğu yemi vermeye başlamalıdır.

TAVUK KÜMESLERİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

l- Yemlikler : Yemleme başlı başına bir sorundur.Her kümese hayvan adedine göre yemlik konulmalıdır. Bunların yerleştirilmesi gelişi güzel degil-de, suluklarla simetrik olmalıdır. Yemliklere kenar yüksekliğinin 1/3 ünden fazla yem konulmamalıdır.Fazla doldurulursa hem yem zaiyatı olur,hemde yeme karşı ilgileri azalır. Kümeste kavuk başına 15cm. yemlik hesap edilmelidir.2 metre uzunluğundaki yemlik 27 tavuğa yeter.

2- Suluklar : Suluklar da kâfi miktarda olmalıdır. Hayvanlar hiç bir şekilde susuz bırakılmamalıdır. Suluklarda su seviyesi 1,5-2,5cm den aşağı olmamalı ve suluklar haftada bir iki defa temizlenmelidir. Suluklardan su taşmaması için gereken bütün tedbirler alınmalıdır. Aksi halde kümesin rutubeti artar.Buna paralel olarak amonyak kokusu da artmış olacaktır. Kümeste tavuk başına 2,5cm. suluk hesap edilmelidir.

3- Sert Taş Kırıntıları: Gerek yer sistemi, gerekse kafes usulü yapılan tavukçulukta hayvanları hiçbir zaman yemsiz ve susuz bırakmak doğru değildir. Bununla birlikte tavuklara sert nitelikte taş kırıntıları vermek gerekir.

4- I ş ı k : Işık tavukların hipofiz denilen ve özel salgı yapan bir bezini tenbih eder. Buda yumurtalığın faaliyetini artırır. Yetiştirici olarak gayelerimizden biriside fazla yumurta almak olduğuna göre yemleme ve bakım şartları kadar ışık da,üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir konudur,O halde ister kafes usulü, ister yer tavukçuluğu olsun tavuğun kâfi derecede ışık alması sağlanmalıdır. Kümeslerin ışıklandırılması için 40 veya 60 watlık adi ampuller kullanılmalıdır. Yer sisteminde ampuller kümes tabanından 180-200cm yükseklikte olmalıdır.

5- Folluklar : Altlık usulü uygulanarak yapılmakta olan tavukçulukta fazla karşılaşılan hususlardan birisi tavukların rastgele yumurta bırakmalarıdır. Bu itibarla kümes içerisinde folluklar muntazam olarak kümesin her tarafına dağıtılması ve za-minden yüksekliği 50 cm. den fazla olmamalıdır. Folluklar fazla aydınlık olmayan kısımlara konulmalı ve her 4-5 tavuk için bir folluk hesap edilmelidir.

6- A l t l ı k : Altlıklar her zaman kuru olmalıdır.

7- Havalandırma : Yetiştirilmekte olan kanatlı hangi yaşta olursa olsun havalandırma özel yer işgal eder. Kümeslerin bulunduğu bölgenin iklim şartları ve rüzgâr durumları dikkate alınmalıdır.Havalandırma sayesinde kümeslerde amonyak kokusu birikimi önlenmiş olur. Bu işlem ya tabii havalandırma bacaları ile veya pencerelerden istifade edilerek ve-yahutta vantilatörler kullanılarak yapılır. Havalandırma sırasında hava cereyanları hayvanları katiyen rahatsız etmemelidir.

   Bakım ve beslenme konusunda buraya kadar bahsedilen bilgiler azda olsa konunun esasını teşkil etmektedir.Maddi olanakları harekete geçirerek barınak durumunu çözümlediniz. Gerekli ekipmanları hazırladınız,en iyi materyalinizi kümeslere yerleştirdiniz.Yukarıdan beri sıraladığımız hususlar yerine getirilse bile bütün bunlar kâfi değildir.Uğraşının esas amacı kâr olduğuna göre kümese hastalıkları sokmamak esas olmalıdır.Bu bakımdan tavuk hastalıkları nedenleri, bulaşma ve yayılma yolları ile korunma prensiplerini de ortaya koymak istiyoruz.

TAVUK HASTALIKLARI NEDENLERİ 

Tavuk hastalıklarının nedenlerini başlıca iki ana bölümde inceliyebiliriz.
1- Canlının mukavemetini kırarak canlıyı hastalıklara uygun hale getiren nedenleridir ki buna "St-ress faktörler" denmektedir, örneğin kümeslerin aşırı kalabalıklığı, havalandırmanın yetersiz oluşu, aşırı sıcak ve rutubet, nakiller, aşılamalar, yetersiz besleme, suluk ve yemliklerin yetersiz oluşu, paraziter invaziyonlar^ilâçların aşırı ve bilgisizce kullanılışı, kümeslerde ışıklandırmanın bozulması, gürültüler, ürkütmeler, ani yem değişiklikleri gibi tavuğun düzenli yaşantısını bozan birçok olaylar bu bölüm içinde mütalaa edilir.

2- Bilinen bir hastalığı dolaysız olarak meydana getiren nedenler.
Bunlarda şunlardır:
1- Bakteriler,
2- Viruslar,
3- Parazitler,
4- Mantarlar,

5- Beslenme yetersizlikleri,
6- Kimyasal zehirler,
7- Henüz kesin olarak bilinmeyen nedenler.

Bakterilerden, viruslardan, parazitlerden ve mantarlardan meydana gelen hastalıklar bulaşıcıdırlar. Canlı olan bu etkenler vücuda girdikten sonra çoğalarak onun normal fonksiyonunu bozup bir enfeksiyona sebep olurlar.Paraziter etkenler dokularda mekanik tahribat yaparlar.
Kanatlı hayvanların bulaşıcı hastalıklarından çoğu gerek hayvandan hayvana,gerekse sürüden sürüye çabucak bulaşarak kısa zamanda geniş bir bölgeye yayı-lırlarki bunlara salgın hastalıklar demekteyiz.

Burada Yeri Gelmişken Tavuk Hastalıklarının Bulaşma ve Yayılma Yollarını Sıralayalım

1- Hastalarla temas etmekle,
2- özel bir dikkatle imha edilmeyip sağa sola atılan kanatlı leşleri ile,
3- Hastalığı geçirmiş, sıhhatli görünüşte,fakat henüz par-tör (taşıyıcı)durumunda olanlarla temas etmekle,
4- İçme suları,yemler ve yem çuvallarıyle,
5- Yemlikler,suluklar,kafesler gibi hastalık etkenleriyle bulaşmış kümes ekipmanlarıyla,
6- Kanatlılar arasına giren fare, sıçan gibi kemirgenler ve kuşlarla,
7- Başta sinek olmak üzere bütün ensektarlarla,
8- Kuluçka yapılan yumurtalarla (farklı kümes ve tavuklarda alınan),
9- Havayla,
10- Kümesten kümese ya da çiftlikten çiftliğe hiçbir tedbir almadan girip çıkan insanların elbise ve ayakkabılarıyla,
11- Üstü açık kuyu, havuz, göl, dere, kanal,ve ark sularıyla,

 12- Hastalık çıkmış kümeslerden atılan gübre, altlık ve toprak gibi şeylerle.

HASTALIKLARDAN KORUNMA PRENSİPLERİ

Yukarda belirtilen nedenler ve belli başlı yayılma ışığı altında tavuk hastalıklarından korunmada:

I- Gerekli hijiyen, bakım tedbir ve koşulların titiz bir şekilde uygulanması,

II- Koruyucu amaçlarla ilâçların kullanılması.

III- Bir takım hastalıklara karşı hayvanların dayanıklılığını sağlayan araçların (örneğin aşıların) uygulanmasıyla mümkündür. Ancak yetiştirme yönleri ile yetiştirme sistemleri birbirinden ayrı olan, hatta maddi olanakları değişik olan yetiştiricilerin bu hususları harfiyen uygulamaları mümkün değildir. Ayrı yön ve sistemlerde çalışan yetiştiricilere hastalıklardan korunma için bir takım müşterek ana prensipleri, bir takım temel bilgileri sıralayabiliriz:
a- Yetiştirilmek üzere damızlık yumurta, civciv veya piliçler hastalık kontrollarının düzenli olarak yapıldığı iyi bilinen, her bakımdan güvenilir damızlık çiftliklerden satın alınmalıdır.
b- Aynı çiftlikte yaşları farkı olanlarla, ayrı damızlık kurumlarından alınanlar mutlak surette ayrı kümeslerde barındırılmalı ve hiçbir zaman karıştırma yoluna gidilmemelidir.
c- Yetiştirme müddeti sonunda bir gurup hayvan kesim veya satış için çıkarıldığında,ayni kümese konmadan önce altlık ve gübreler atılmalı,kümes ve ekipmanlar iyice temizlenip dezenfekte edilmelidir.
d- Aynı çiftlikte sadece bir türden kanatlı hayvan yetiştirilmelidir, örneğin bir tavuk çiftliğinde hindi,kaz/ördek gibi öteki türleri bulundurmamalı,bir hindi çiftliğinde tavuk yetişti-rilmemelidir.
e- Kesim işlemi aynı çiftlikte yapılmalı, mecbur kalındığında bu iş için kümeslerden tamamen ayrı bir yer seçilmelidir.
f- Her ne maksatla olursa olsun kümesinden çıkarılıp yabancılarla temas eden hayvanlar tekrar ayni kümese sokulmamalıdır.
g- Her türlü ekipmanı, önceden hiç kullanılmamış bile olsalar dezenfekte edildikten sonra kümese sokmalıdır.
h- Kuluçkalık yapılan çiftliklerde kuluçkahaneler tavuklardan tamamen ayrılmış bir yerde olmalıdır.
i- Kendi bakıcı veya bakıcılarından başka hiç kimsenin mecbur olmadıkça kümese girmesi yasaklanmalı bakıcılara kümes içinde kullanılan iş elbisesi ve çizmeler giydirilmelidir.
j- Kümes veya kuluçka binalarının kapıları önünde giriş dezenfeksiyonu için gerekli tertibat alınmalıdır.
k- Kullanılan içme suyu kalite bakımından emin ve yeterli olmalıdır.
l- Dışarıdan hazır yem alınıyor ise her bakımdan güvenilir bir fabrikanın yemi olmalı, kümesten kümese dolaşan yem çuvalları asla kullanılmamalıdır.
m- Kümeslerde her ne suretle olursa olsun ölenler imha fırınlarında yakılmalı veya derin çukurlara gö-mülmelidir.
n- Gerek kümeslere, gerekse yem depolarına fareler ve sıçanlar gibi kemirgenlerle yaban kuşların girmemesi ve barınmaması için gerekli tedbir alınmalıdır.
o- Her kümes için muntazam bir şekilde aşılama programı hazırlanmalı ve bu işleme önem verilmelidir.
p- Gerektiğinde veteriner Hekim tavsiyesine göre koruyucu ilâçlar kullanılmalıdır.
r- Bir hastalık tehlikesine karşı derhal gerekli tedbirlerin alınabilmesi hastalısın erken teşhisine bağlı olduğundan, kümeste görülen ilk hastalık veya ölüm vak1 alarmda teşhis için vakit geçirmeden en yakın Veteriner teşhis Lâboratuvarına başvurmak ihmal edilmemelidir.
s- Havalandırmaya çok önem vermek la zimdir. Hava landırmanın iyi olmaması halinde civcivhanelerde ve kümeslerde rutubet derecesi artar. Rutubetin artması birçok yönlerden mahsurlu olduğu gibi, bilhassa civciv ve piliçlerde çok telefat yapan, yetiştiricileri korkutan koksidiyoz baş gösterir.Rutubet olmazsa kok-sidiyoz hastalığının görülmesi ihtimali azalır. Rutubet -koksidiyozu teşvik eder.Civciv ve piliçlerde % 90
ölüme sebep olur. İhmal edildiğinde bütün emekler heba olur. Adeta kümesin kapısına kilik astırır.O halde bu hastalığa karşı koruyucu olarak ne yapmak istendiğini belirtelim.

KOKSİDİYOZ'DAN KORUNMA
Civcivleri koksidiyozdan korumak için,bu maksatla piyasaya çıkarılmış bulunan çeşitli müstahzarlardan faydalanılabilir. Bunlar içinde bulunan tarifnamesine uygun olarak kullanılmalı, en iyi veteriner hekimin tavsiyelerine göre, civcivler ilk haftalıktan on haftalık oluncaya kadar koruyucu ilaçlamaya devam edilmelidir.

NEWCASTLE ''DEN KORUNMA
Yetiştiricileri en çok meşgul eden bir konu da yalancı tavuk vebası (Newcastle) hastalığına karşı yapılan koruyucu aşılamalardır.Bu bakımdan yönetmelik hükümlerine uyularak bu konu üzerinde de değinmek istiyoruz.
NEVVCASTLE HASTALIĞI BURUN-GÖZ DAMLA AŞISI
a- Aşılı analardan gelmemiş yumurtalardan elde edilmiş civcivlere bir günlükten itibaren aşı tatbik edilir.
b-Aşılı analardan gelmiş yumurtalardan elde edilmiş civcivlere anadan gelme bağışıklık nedeniyle 2-3 haftadan itibaren aşı yapılır.
c- Bağışıklık 3-4 gün içinde başlayarak 14 günde teessür eder, iki ay devam eder.
d- Günlük iken aşılananlara 4-6 haftalıktan itibaren, 2-3 haftalık iken aşılananlara da 6-8 haftalıktan itibaren ikinci aşıları uygulanır.

NEVVCASTLE HASTALIĞI CANLI VİRÜS ADELE AŞISI

a- Aşı 6 haftalıktan itibaren sağlam piliç, tavuk ve hindilere tatbik edilir. Bağışıklık 3-5 gün sonra başlar, 15 günde tam olarak şekillenir ve 6 ay devam eder.
b- Kuvvetli bağışıklık sağlanması içiny bir günlük iken newcastle hastalığı burun-göz damla aşısı ile aşılanmış olan civcivler 4-6 haftalık iken ve ayrıca 16 haftalık iken newcastle hastalığı canlı adele aşısı ile ikinci defa aşılanır.

Hastalık çıkan kümeslere genellikle aşı tatbik edilmez.

 Ancak mühim bir kısım tavukların kurtarılmasına kanaat getirildiği ve hayvan sahibinin de muvafakati alınması kaydıyle hastalık arazı gösterenler ayrılır. Geriye kalan salim hayvanlara aşı tatbik edilir. Aşılananlar arasında görülecek ölümler aşıya ait olmayıp hastalığın kuluçka devrine tesadüf edenler olarak kabul edilir.Aşının CRD, pullorum, koksidiyoz gibi enfeksiyöz ve paraziter hastalıkların hüküm sürdüğü, hijiyen ve beslenme şartlarının iyi olmadığı kümeslerde,keza soğuk ve yağışlı havalarda yapılması mahzurludur.
Aşı göğüs adelesi içine şırınga edilir.Dozu büyük ve küçüklere 0,2 cc dir.

NEVVCASTLE HASTALIĞI İNAKTİF AŞISI
Aşısız analardan gelen yumurtalardan elde edilmiş 10 günlükten itibaren civcivler ve daha yukarı yaşlardaki piliç ve ergin tavukların göğüs adelesine Icc miktarında şırınga edilir. Eğer civcivler aşılı analardan gelme yumurtalardan elde edilmiş ise tercihan aşı üç haftalıktan itibaren uygulanır. Bu aşı önceki yıllarda ve halen newcastle hastalığı görülmemiş veya yumurta prodüksiyonuna girmiş kümeslere koruyucu olarak tatbik edilir.Aşı tamamen zararsızdır.
Aşılamayı müteakip mevzii veya genel hiçbir reaksiyon husule gelmez. Tek aşılama ile elde edilen bağışıklık 3-4 ay etkilidir.Kuvvetli bir bağışıklık elde edilmesi istendiğinde ilk aşılamayı izleyen ikinci aşı yapılmalıdır.Bu şekilde meydana gelen bağışıklık bir yıla kadar devam eder.İkinci aşılamadan sonra her altı ayda bir aşılama tercih edilmelidir.